Atatürk’ün Dış Politikasının Temel İlkeleri

Dış politikanın temellerinin bir çoğu Erzurum Kongresi’nde atıldı. Belirlenen politikanın ilkeleri şunlardır:

Rejim farkı gözetmeksizin her devletle iyi geçinilmeli.
Devletlere karşı aşırı düşmanlıktan ve aşırı iyimser olup bağlılıktan kaçınılmalı.
Geçmişten ders alarak geleceği ona göre tayin etmeli.
Devletlerarası ilişkilerde duygusallıktan uzak, gerçekçi ve akılcı olmalı.
Aksiyoner davranmalı, fakat maceraya atılmamalı.
Sorunların çözümünde sıra takip edilmeli.
Türkiye Cumhuriyeti tam bağımsız olmalı.
Azınlıklara verilen ayrıcalıklar sona ermeli.
“Yurtta sulh, cihanda sulh.”
Türkiye’yi çağdaş uygarlık seviyesinin üzerine çıkarmak.
Türk Milleti’nin refah seviyesini yükseltmek.
Modern Avrupa ile Türkiye’yi bütünleştirmek.
Modern uygarlıkların değer yargılarını Türkiye’ye yerleştirmek.
Türkiye’de milli egemenliği yerleştirmek.
Türkiye’de demokrasinin yerleşmesini sağlamak.
İhtiyaçlara cevap veremeyen eski rejimin kurumlarını değiştirerek yerine çağdaş kurumları kurmak.
Atatürk İlkeleri’nin yerleşmesini sağlamak.

A) 1923–1930 DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA

a) Irak Sınırı ve Musul Meselesi

Kurtuluş Savaşı’nda Musul alınamamış ve İngiltere burada Manda rejimini ilan etmiştir.
Lozan Barış Antlaşması’nda da Musul Meselesi halledilememiştir.
Musul Meselesi’nin çözümü için Türkiye ile İngiltere 19 Mayıs 1924’te bir araya gelip bir konferans düzenlenmiş, ancak burada da bir sonuç alınamamış ve sorun Milletler Cemiyeti’ne götürülmüştür.
Milletler Cemiyeti’nde de bir sonuç alınamayınca Adalet Yüksek Divanı’na gidilmiş, fakat yine sonuç alınamamıştır.
Bu sırada Şeyh Said İsyanı çıkmış ve Türkiye Musul Meselesi üzerine gerektiği şekilde gidememiştir.
Sonunda Türkiye, Milletler Cemiyeti’nin şartlarını kabul ederek İngiltere ile Ankara Antlaşması’nı imzalamıştır (5 Haziran 1926). Buna göre:
Musul ve Kerkük Irak’a bırakılacak.
Irak, Musul’a karşılık petrol üzerinden alınan verginin %10’unu 25 yıl süreyle Türkiye’ye verecek.
Hakkari sınırı Türkiye’nin lehine düzenlenecek.

Not: Ankara Antlaşması ile Misak-ı Milli sınırları içinde önemli bir bölge kaybedilmiştir.

b) Yabancı Okullar Sorunu

Yabancı okulların 1925-2926 yönetmeliklerine uyması kabul edilmiştir.
Yabancı okulların tarih ve coğrafya derslerine Türk öğretmenlerin girmesine karar verilmiştir.
Ders kitaplarında Türkiye aleyhine yazıların kesinlikle konmaması şartı getirilmiştir.
Din derslerine yalnızca bağlı bulunulan dinin öğrencilerinin girmesine izin verilmiştir.
Bu şartlar Fransa ile Türkiye arasındaki iyi ilişkilerin kurulmasının gecikmesine neden olmuştur.

c) Nüfus Mübadelesi (1 Aralık 1926)

Lozan’da, İstanbul dışındaki Rumlar il, Batı Trakya dışındaki Türkler’in karşılıklı değişimi kabul edilmiştir.
Lozan’da “yerleşik” kelimesinin kullanılması daha sonra yanlış anlamalara neden olmuştur.
Sorunu halletmek için Milletler Cemiyeti’ne gidilmiştir.
Sorun çözülemeyince Yüksek Adalet Divanı’na gidilmiş, fakat sorun burada da çözülememiştir.
Yunanistan Türkler’in mallarına el koyunca Türkiye de kendi topraklarındaki Rumlar’ın mallarına el koymuştur.
Sonunda Atina’da bir anlaşma ile sorun halledilmiş ve nüfus mübadelesi gerçekleşmiştir (1 Aralık 1926).
Başka bir antlaşma daha yapılarak İstanbul’da yaşayan Rumlar ile Batı Trakya’da yaşayan Türkler “yerleşik” kabul edilmiştir (10 Haziran 1930).
Yunan Başbakanı Venizelos Türkiye’yi ziyaret etmiş ve iki ülke arasında iyi ilişkiler başlamıştır (Ekim 1930).
1954’te Kıbrıs Sorunu’nun çıkması ile ilişkiler tekrar bozulmuştur.

d) Borçlar Meselesi

Osmanlı’nın en çok borcu olduğu ülke Fransa idi.
Borçların ödenmesi için 1926-1933 arası Fransa ile görüşmeler yapılmış ve ödemelerin taksitle yapılması karara bağlanmıştır.
1929 Dünya Ekonomik Buhranı nedeni ile ödemeler 1954’e kadar sürmüş, 1983’e kadar faiz ödenmiştir.

B) 1930–1939 DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA

a) Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne Girişi (18 Temmuz 1932)

Milletler Cemiyeti sürekli büyük devletlerin çıkarlarını koruduğundan Türkiye, cemiyete girmeyi düşünmemiştir.
Musul Meselesi’nde de Milletler Cemiyeti İngiltere’ye taraf olmuştur.
İspanya Türkiye’ye Milletler Cemiyeti’ne girmesini teklif etmiş, Yunanistan da bu teklifi desteklemiştir (Temmuz 1932).
Türkiye 18 Temmuz 1932’de Milletler Cemiyeti’ne üye olmuştur.

b) Balkan Antantı (9 Şubat 1934)

Avrupa’da Demokrasi, Faşizm ve Sosyalizm çekişmeleri başlamıştır.
İtalya ve Almanya, Balkanlar üzerinde yayılmacı politika sergilemiştir.
Türkiye Balkan sınırlarını güvence altına almak istemiş ve girişimler sonunda Türkiye, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya arasında Balkan Antantı imzalanmıştır (9 Şubat 1934). Buna göre:
Devletler sınırlarını karşılıklı olarak garanti etmişlerdir.
Birbirine danışmadan hiç bir ülke başka bir Balkan ülkesiyle anlaşma imzalamayacaktır.
Gizli bir anlaşma ile de Balkanlı olmayan başka bir devletin saldırısına karşı nasıl davranılacağı belirlenmiştir.

Not 1: Bu anlaşmaya Arnavutluk, İtalya’dan korktuğu için; Bulgaristan ise Neuilly Antlaşması’ndan memnun olmadığı ve yayılma düşüncesine sahip olduğu için katılmamıştır.

Not 2: I.Dünya Savaşı ile Balkan Antantı dağılmıştır.

c) Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)

Milletler Cemiyeti’nin barışı sağlamada yetersiz olması ve İtalya’nın yayılmacı politikası Türkiye’yi endişelendirmiştir.
Türkiye’nin çağrısı ile Türkiye, İngiltere, Fransa, SSCB, Yunanistan, Yugoslavya ve Japonya arasında Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır (20 Temmuz 1936). Buna göre:
Boğazlar Komisyonu kaldırılarak tüm yetki Türkiye’ye verilecek.
Türkiye boğazların iki yakasında da asker bulundurabilecek.
Ticaret gemilerinin geçişi serbest olacak.
Savaş gemilerine, zaman ve tonaj bakımından sınır getirilecek.
Türkiye herhangi bir savaşa girerse boğazları kapatabilecek.

Not 1: Türkiye’nin boğazlarla ilgili egemenlik haklarını sınırlayan hükümler kaldırılmıştır.

Not 2: Boğazlarda asker bulundurulması ile Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki önemi artmıştır.

d) Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937)

İtalya’nın doğu ülkeleri ile ilgili politikası Türkiye’yi doğu ülkeleri ile ortak bir savunma anlaşması yapmaya itmiştir.
Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sadabat Paktı imzalanmıştır (8 Temmuz 1937). Buna göre:
İlgili devletler birbirine saldırmayacaklar.
Birbirinin iç işlerine karışmayacaklar.
Milletler Cemiyeti’ne bağlı kalacaklar.

e) Hatay Sorunu ve Hatay’ın Türkiye’ye Katılması (30 Nisan 1939)

Ankara Antlaşması ile (20 Ekim 1921) Hatay Fransa’ya bırakılmış ve burada özerk bir yönetim sağlanması kararlaştırılmıştır.
1396’da Fransa, Suriye ve Lübnan’ın bağımsızlığını tanımış, ancak, Hatay üzerindeki yetkilerini Suriye’ye devretmiştir.
Türkiye bu durum üzerine Milletler Cemiyeti’ne başvurmuş ve 1938’de Hatay’da seçim yapılmıştır.
Seçim sonucu Hatay Bağımsız Cumhuriyeti kurulmuştur (2 Eylül 1938).
On ay sonra Hatay Meclisi Türkiye’ye katılma kararı almıştır (30 Nisan 1939).

Not: Böylece Hatay sorunu Misâk–ı Milli yolunda Türkiye lehine sonuçlanmıştır.

Atatürk Dönemi Dış Politikası Word Olarak Bilgisayara indirmek için Tıklayın…