Cümlede Anlam
1. Öznellik-Nesnellik:
Öznellik göreceli, değişken, soyut, taraflı ve kişiye göre değişen; nesnellik objektif, bilimsel, kesin, somut, tarafsız ve hiç kimseye göre değişmeyen, herkes tarafından kabul edilen durumlardır. Bu tip ayrımları ÖSYM ‘’..kanıtlanabilirlik açısından farklıdır?’’ gibi sorularla sorulur.
- Ankara Türkiye’nin başkentidir. (Nesnel bir cümle)
- O çok iyi voleybol oynar. (Öznel bir cümle)
- Ahmet: ‘’Çok iyi ders anlatıyor.’’ dedi. (Ana cümleye bakılmalı, iç kısımdaki anlam değil.)
2. Doğrudan Anlatım:
Başkasına ait bir sözü, hiç değiştirmeden aktarıma denir.
Melike: ‘’Bugün çok mutluyum.’’ dedi.
3. Dolaylı Anlatım:
Başkasına ait sözü doğrudan değil de, az da olsa değiştirerek aktarılmasına denir.
- Melike bugün çok mutlu olduğunu söyledi.
4. Tanım Cümlesi:
Bir şeyin ne olduğunun anlatılması şeklinde aktarılan cümlelerdir. ‘’Nedir?’’ sorusuna cevap veren cümlelerdir.
Sıfat, isimleri niteleyen veya belirten sözcüktür.
5. Özgünlük:
Sadece bir kişiye ait olan başa kişilere ait olmayan özellikler söz konusu olmasıdır.
Bu okuma tarzına daha önce hiç rastlamadım.
6. Yalınlık:
Bir ifadenin anlaşılır, net ve sanatlarından uzak olması demektir.
7. Duruluk:
Bir cümle içerisinde gereksiz sözcüklerden arındırılması demektir.
- Bu amaç ve gaye için çok uğraştım. ( Aynı anlama sahip iki kelimenin olması buna aykırı)
- Bu amaç için çok uğraştım.
8. Şart Cümlesi:
Yapılacak bir eylemin yapılacak başka bir eyleme bağlanmasıdır.
- Okursan, başarılı olursun.
- Ödevini bitirirsen yarın sinemaya gideriz.
9. Neden-Sonuç:
- Yapılan bir eylemin gerekçesinin, sonucunu söylenmesidir.
- Kahvaltıyı geç ettiği için midesi bulandı.
- Kar yağdığı için okullar tatil oldu.
10. Amaç-Sonuç:
Yapılacak bir eylemin gayesinin/amacının ifade edilmesidir.
* Buradaki bir püf nokta: ‘’için’’ yerine amacıyla getiriliyorsa o cümle amaç-sonuç; getirilmiyorsa neden-sonuç cümlesidir.
- Üniversiteyi kazanmak için çalışıyor.
11. Hayıflanma:
Üzülme söz konusudur.
- Keşke o elbiseyi o zaman alsaydım.
- Gençlikte istediğim birçok şeyi yapmadım.
12. Pişmanlık:
Pişmanlık ifadeleri geçen cümlelerdir. Yaşanmış bir şeyden dolayı pişman olunur geleceğe yönelik pişmanlık olmaz.
- Keşke dün onu aramasaydım.
13. Yakınma:
Şikayet söz konusu olan cümlelerdir.
- Ne söylesem de o beni hiç dinelmiyor.
14. Yoğunluk:
Az sözle çok şey anlatan cümlelerdir. Bir cümleden başa başka naşölar türetip farklı şekillerde değerlendirilebiliyor olması gerekir.
* En güzel örneği: atasözleridir.
- Üzüm üzüme baka baka kararır.
15. Akıcılık:
Bir parçanın üslubunun okuyanı sıkmamasıdır.
16. Üslup (Biçem):
Bir duygunun bir düşüncenin nasıl anlatıldığıdır, anlatım şeklidir.
Anlatım tarzı, dili, teknik ve yöntemi, sözcük seçimi ve nasıl dile getirildiğine bakılır.
- Nurullah Ataç’ın devrik cümleleri sık sık kullanması onun üslubunu gösteriyor.
17. İçerik:
Bir parçada ana konunun ne olduğu, ne anlatıldığıyla ilgilidir.
Konu, öz, kahramanlar, anlatılanlar olaylar, tema, düşünce ve anlama bakılır.
- Ömer Seyfettin anılarına, öykülerinde sık sık yer verir.
18. Çıkarım:
Bir duygudan bir düşünceden yola çıkarak farklı bir düşünceye varılmasıdır.
- Çalışmalarına bakılırsa bu sene kazanacak.
19. Yadsıma:
İnkar etmedir, kabul etmemektir.
- Son kalan çikolatayı ben yemedim.
20. Kanıksama:
Bir eylemi bir olayı belli bir süre sonra benimseme veya kabullenmeye denir.
- İstanbul’a ilk geldiğimde hava çok soğuk geliyordu artık alıştım.
- Ayşe zaten hep ağlar.
21. Eleştiri:
Bir konu hakkında olumlu veya olumsuz düşüncelerin aktarılmasına denir.
- M. Yılmaz’ın yeni kitabını beğenmedim.
22. Varsayım:
Aslında olmayan bir durumu geçici olarak kabul etmeye denir.
Diyelim ki sınavı kazandın, nereleri tercih edeceksin.
Diyelim ki buraya geldi, ne değişecek?
23. Öz Eleştiri:
Bir konu hakkında kendi hakkındaki olumlu veya olumsuz düşüncelerin aktarılmasına denir.
24. Tahmin:
Bir olayın sonucunun ön görülmesidir.
- Bu sene Galatasaray şampiyon olur.
- Bu maç berabere biter.
25. Sayıp Dökme:
Bir olayla bir durumla ilgili bütün özelliklerin aktarılmasıdır.
