II. Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye ve Dünya

5. ÜNİTE: II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE VE DÜNYA

II. Dünya Savaşı’nın Nedenleri

  • Versay Antlaşması sonrası devletlerin aralarında çıkan anlaşmazlıklar,
  • Milletler Cemiyeti’nin etkisiz kalması ve Dünya Barışını sağlayamaması,
  • Almanya’da 1933’te Nazi Partisinin ve Adolf Hitler’in yönetime gelmesi,
  • I. Dünya Savaşı’ndan istediklerini elde edemeden hayal kırıklığıyla ayrılan İtalya’da, 1922’de Mussolini’nin iktidara gelmesi ve Habeşistan’a saldırması,
  • Japonya’nın Çin’e (Mançurya) saldırması (1931),
  • Fransa, İngiltere, Rusya ve ABD’nin dünya üzerindeki gelişmelerden rahatsızlık duymaları,
  • II. Dünya Savaşı’nda, mevcut durumdan memnun olmayan ve onu değiştirmek isteyen Mihver Devletler ile Müttefik Devletlerin karşılıklı hedeflerinin birbiri ile çatışması.
  • Japonya, Almanya ile 25 Kasım 1936’da Anti-Komintern Paktı’nı imzalayarak komünizme karşı ülkelerinde sert tedbirler almayı kararlaştırdılar.
  • 6 Kasım 1937’de İtalya da katıldı ve Berlin-Roma-Tokyo Mihveri kurulmuş oldu.
  • Mihver Devletler: Almanya, İtalya ve Japonya . (Bulgaristan, Romanya’da bu gruba katılmıştır.
  • Müttefik Devletler: İngiltere, Fransa, ABD ve SSCB.
  • Müttefik gruba en son katılan ABD’dir.

II. Dünya Savaşı’nın Başlaması ve Savaşın Seyrini Değiştiren Olaylar

  • 1 Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’yı işgali ile II. Dünya Savaşı fiilen başladı.
  • İngiltere ve Fransa, Polonya’ya verdikleri garanti nedeniyle 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan ettiler.
  • Avrupa’da Türkiye, İngiltere ve SSCB dışında Almanya ve İtalya’nın egemenliğine girmemiş ülke kalmadı.
  • Uzak Doğu’da ise Japonya kendisine petrol ambargosu koyan ABD’ye karşı harekete geçti.
  • Japonya 7 Aralık 1941’de ABD’nin Pasifik üstünlüğünü simgeleyen Hawaii takımadalarından Honolulu’daki deniz ve hava üssü Pearl Harlbour’a baskın yaptı.
  • Potsdam Konferansı’nda SSCB, Japonya’ya karşı savaşmayı kabul etti.
  • SSCB gibi insan kaynakları ve coğrafyası çok geniş, iklimi sert olan bir devleti savaşa sürüklemek Almanya ve Japonya açısından savaşın seyrini değiştirdi.
  • Konferanstan sonra ABD, Japonya’yı kayıtsız şartsız teslim olmaya zorlamak için yeni geliştirdiği atom bombalarını atmayı kararlaştırdı.
  • 6 Ağustos’ta Hiroşima’ya, 9 Ağustos’ta Nagazaki’ye atom bombası atıldı.
  • 14 Ağustos 1945’te Japonya da kayıtsız şartsız teslim oldu.
  • 1941’de Almanya’nın İngiltere’ye karşı düzenlediği hava saldırıları başarısız oldu.
  • Almanya, SSCB’ye saldırdı.
  • 1943 yılında Alman kuvvetlerinin Stalingrad Kuşatması kırıldı.
  • Çok sayıda Alman askeri, Sovyet ordusuna esir düştü.
  • Alman kuvvetleri geri çekilmeye başladı.
  • Müttefik devletler, Kuzey Afrika’yı ele geçirdikten sonra İtalya’yı savaş dışı bırakmak amacıyla 10 Temmuz 1943’te Sicilya’ya çıkarma yaptılar.
  • Başarısızlığa uğrayan Mussolini iktidardan düştü ve hapsedildi.
  • Ulusal Faşist Parti kapatıldı ve İtalya savaştan çekildi.
  • 6 Haziran 1944’te ABD ve İngiliz kuvvetleri Manş Denizi’ni geçerek Fransa’nın Normandiya sahiline çıkarma yaptı.
  • Fransa, Belçika ve Hollanda’yı Alman işgalinden kurtardılar.
  • Müttefikler Almanya’nın başkenti Berlin’e kadar ilerlediler.
  • Hitler, intihar ederek hayatına son verdi (30 Nisan 1945).
  • Almanya’nın kayıtsız şartsız teslim oluşunun belgesini imzaladı.
  • Avrupa’da II. Dünya Savaşı resmen sona erdi.

Birleşmiş Milletler Teşkilatının Kuruluşu

  • I. Dünya Savaşı sonrasında barışı korumak ve sürdürmek amacıyla Milletler Cemiyeti II. Dünya Savaşı’nın çıkmasına engel olamamıştı.
  • Savaş sırasında ABD ve İngiltere, 14 Ağustos 1941’de Atlantik Bildirisi yayınladılar.
  • Bu bildiride yer alan hükümler daha sonra Birleşmiş Milletler Antlaşması’na temel olmuştur.
  • Almanya’ya karşı savaşa katılan 26 devletin imzasıyla 1 Ocak 1942’de Birleşmiş Milletler Bildirisi yayınladı.
  • Bu bildiride 26 devletin Atlantik Bildirisi’ndeki ilkeleri aynen kabul ettikleri belirtilmekteydi.
  • Böylece savaştan sonra kurulacak olan Birleşmiş Milletler Teşkilatının ilk adımı atıldı.
  • 1945’te Yalta Konferansı’nda Beş Büyükler’e (ABD, SSCB, İngiltere, Fransa ve Çin) Birleşmiş Milletler kararlarını veto etme hakkı tanındı.
  • 1 Mart 1945’e kadar Mihver Grubu devletlerinin de Birleşmiş Milletlere üyeliği kabul edildi.
  • Birleşmiş Milletleri San Francisco Konferansı ile resmen kuruldu (25 Nisan 1945).

II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE

Savaş Döneminde Türkiye’nin Dış Politikası

  • Türkiye uyguladığı dış politika sayesinde II. Dünya Savaşı’na girmemeyi başardı.
  • Türkiye tarafsız olduğunu duyurdu.
  • İlk etapta 1941’de Ankara’da Almanya ile bir dostluk ve saldırmazlık antlaşması yapıldı.
  • Kasım 1942’de savaşın seyri değişmeye başladı.
  • Stalingrad’da Alman ilerleyişi durduruldu.
  • Avrupa’da ve Balkanlarda Almanya tehdidi yerine Kominizm ve Rusya yayılmacılığı endişesi arttı.
  • Müttefik devletler ise 1943 Kazablanka Konferansı’nda Türkiye’nin kendi taraflarında savaşa katılmasının sağlanmasına karar verdiler.
  • İngiliz Başbakanı Churchill, 30 Ocak 1943’te gizlice Adana’ya geldi. Burada İnönü’den savaşa girmelerini istedi. Fakat Türkiye tarafsızlığını devam ettirdi.
  • Aynı yıl Kahire’de de İnönü- Churchill (Çörçıl) -Roosevelt bir araya geldi fakat Türkiye yine tarafsızlığını bozmadı.
  • Şubat 1945’te toplanan Yalta Konferansı’nda savaştan sonra kurulacak olan dünya sisteminin nitelikleri belirlendi.
  • Bu sistemi yürütecek uluslararası bir örgütün kurulması kararı (Birleşmiş Milletler) alındı.
  • 1 Mart 1945’te kadar Almanya ve müttefiklerine savaş ilan edecek devletlerin de kurucu üyeliğe alınacağı açıklandı.
  • Türkiye de bu gelişmeler üzerine 23 Şubat 1945’te Almanya’ya savaş ilan etti.

II. Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye’deki Ekonomik, Toplumsal ve Politik Gelişmeler

  • Türkiye, II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamış ancak savaşın getirdiği ağır ekonomik koşulları tüm zorluklarıyla yaşamıştı.
  • Savaş başlayınca Türkiye’de kısmi seferberlik ilan etti.
  • Türkiye, ekonomisini savaşın olumsuz etkilerinden korumak için tedbirler alındı.

Millî Korunma Kanunu (18 Ocak 1940):

  • II Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine ekonomiyi ve fiyatları denetim altına almak için Millî Korunma Kanunu çıkarıldı.
  • Böylece savaş ekonomisi uygulaması başladı.
  • Devletin ekonomiye müdahalesi arttı.
  • Piyasada ürün ve mal yetersiz seviyeye düştü ve karaborsa oluştu.
  • Kanundan istenilen sonuçlar elde edilemedi.
  • Yüksek enflasyon başladı.
  • Üretimin düşmesi, silah altına alınan askerlerin ve halkın zorunlu ihtiyaçlarının karşılanamaması hükûmeti yeni tedbirler almaya sevketti.
  • 1942’de Halk, günlük ekmek ihtiyaçlarını karnelerinde yazılı olan miktar kadar alabilecek şekilde sıkıntılı bir yaşama geçti.

Varlık Vergisi (11 Kasım 1942):

  • Savaş koşullarının getirdiği karaborsacılık ve fiyatların yükselmesi savaş zenginlerini ortaya çıkarmıştı.
  • Varlık Vergisi adı altında servet üzerinden ağır bir vergilendirme uygulamaya konuldu.
  • Komisyonların belirlediği vergiyi ödemeyenler, çalıştırılmak üzere Erzurum Aşkale’ye gönderildi.
  • 1944 yılı başlarında Varlık Vergisi uygulamasına son verildi.

Toprak Mahsulleri Vergisi (26 Nisan 1944):

  • Tarımla uğraşan kesimi vergilendirmek, askerin ve halkın asgari ölçüde beslenmesini sağlamak için Toprak Mahsulleri Vergisi çıkarıldı.
  • Çiftçiler yetiştirdikleri ürünün %10’unu ya nakit olarak ya da mal olarak ödediler.
  • Üç yıl boyunca uygulanan bu vergi, iktidardaki partiye karşı çiftçilerin cephe almalarına yol açtı.

İç Politika Gelişmeleri:

  • II. Dünya Savaşı sürecinde Türkiye’de tek parti uygulaması devam etti.
  • 1939 seçimlerinde Kazım Karabekir, Fethi Okyar, Hüseyin Cahit Yalçın gibi Atatürk döneminde siyaset dışı kalan kişilerin milletvekili olmaları sağlandı.
  • II. Dünya Savaşı’nın çıkması bu tür demokratik açılımların kesintiye uğramasına neden oldu.
  • II. Dünya Savaşı’nın sona ermesi ile faşist ve ırkçı politikalar etkisini yitirdi.
  • Dünyada demokratik ve komünist ideolojiler karşı karşıya geldi.
  • SSCB yayılmacı düşüncelerle Türkiye’den Kars ve Ardahan’ı almak ve Boğazlar’da askerî bir üs kurmak istedi.
  • Sovyet tehdidi altında Türkiye Batıya doğru yanaştı.
  • Türkiye’de demokratikleşme yolunda adımlar atılmaya hız verildi.
  • 7 Ocak 1946’da Demokrat Partinin kurulmasıyla da Türkiye’de çok partili demokratik hayat başlamış oldu.
II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI
  • 1943’ten itibaren savaşın seyri Müttefiklerin lehine dönmeye başladı.
  • Savaşı sona erdirmek için Müttefik Devletler kendi aralarında bir dizi konferans düzenlediler.
  • Stalin (Rusya), Churchill (İngiltere) ve Roosevelt (ABD) 4–11 Şubat 1945’te Kırım’da Yalta Konferansı’nda bir araya geldiler ve kendi aralarında egemenlik alanlarını belirlediler.
  • Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nın kurulması kararı alındı.
  • Nisan 1945’te de San Fransisko Konferansı ile BM’yi kurdular.
  • ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve SSCB öncülüğünde BM kuruldu.
  • Bu beş ülke BM’nin Güvenlik Konseyinde veto hakkına sahip olan ülkelerdir.
  • Sovyetler Birliği lideri Stalin, Boğazlar’ın statüsünün Sovyet Rusya lehine değiştirilmesini istedi.
  • İngiltere Başbakanı Churchill, Avrupa’da güçler dengesinde Sovyetler Birliği’nin ağırlık kazanmasını istemiyordu.
  • Müttefik devletler, Potsdam’da bir konferans daha düzenlediler (17 Temmuz-2 Ağustos 1945).
  • Almanya’ya kabul ettirilecek şartları ve kendi nüfuz bölgelerini kararlaştırdılar.
  • Sovyet Rusya, Boğazlar üzerindeki isteklerini bir kez daha gündeme getirdi.
  • İngiltere ve Amerika Boğazlar üzerinde Rusya’nın etkin olmasını istemiyordu.
  • II. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte Almanya grubuna karşı kurulmuş olan büyük ittifak sona erdi.
  • Savaş öncesindeki rekabet ve mücadele daha keskin bir şekilde yeniden başladı.
  • Avrupa üzerinde hâkimiyet kuran SSCB ile ABD liderliğinde dünya devletleri ideolojik ayrılığa dayalı iki gruba ayrıldı.
  • Artık dünyada demokratik devletlerden oluşan ABD liderliğindeki “Batı Bloku” ile SSCB liderliğindeki komünist ideolojilerin oluşturduğu “Doğu Bloku” vardı.

Savaşın sonuçları

  • Sıcak savaş artık yerini soğuk savaşa bıraktı.
  • Soğuk savaş NATO-Varşova Paktı arasında 1991’e kadar devam etti.
  • Mısır, Hindistan, Pakistan, Tunus, Fas, Cezayir, Libya bağımsız oldu.
  • Savaşın kazananları ABD, İngiltere ve SSCB oldu.
  • ABD ile İngiltere Atlantik Bildirisi’ne uymadılar.
  • SSCB Orta Avrupa ve Balkanlar’da kendisine bağlı komünist yönetimler kurdu.
  • Komünizm hızla yayılmaya başladı.
  • Bu arada Nazizm ve Faşizm de sona erdi.
  • Atom bombası ile dünya artık Nükleer Çağa adım attı.
  • Savaştan sonra SSCB’nin komünizm sayesinde hızla yayılmasına karşı ABD, “Truman Doktrini” (1947) adıyla bir plan uygulamaya başladı.
  • Bu plana göre, Sovyet tehdidi altındaki ülkelere ekonomik ve askeri yardımda bulunulacaktı.
  • ABD Dışişleri Bakanı Marshall’ın yardım planı (Marshall Planı) uygulamaya konuldu.
  • 1948–1952 yılları arasında Marshall yardım planı çerçevesinde Türkiye’ye de toplam 352 milyon dolar para yardımı yapıldı.
  • II. Dünya Savaşı boyunca elli milyondan fazla insan hayatını kaybetti.
  • Bombardımanlar sonucu şehirler yıkıldı, milyonlarca insan göç etmek zorunda kaldı.
  • Mülteci sorunu ortaya çıktı.
  • Tarım ve sanayi üretiminde büyük düşüşler yaşanırken yüksek enflasyon ortaya çıktı.
  • Zor hayat şartları yüzünden bazı ülkelerde ekmek karneye bağlandı.
  • Uluslararası savaş hukuku askıya alındı.
  • İnsan hakları ihlalleri yaşandı.
  • Yahudiler başta olmak üzere; Romanlar, toplama kamplarına gönderilip insanlık dışı koşullarda yaşamaya ya da yargısız infazlara maruz kaldılar.
  • Çalışma ve toplama kamplarında yüz binlerce insan yaşamını yitirdi.
  • İnsanlığa karşı işlenen suçlara bakmak üzere Nürnberg Mahkemesi kuruldu.
  • Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 9 Aralık 1948’de “Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşme’yi kabul etti.
  • Birleşmiş Milletler, 10 Aralık 1948’de İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni kabul etti.
II. Dünya Savaşı’ndan Sonra Orta Doğu
  • Roma İmparatorluğu zamanında Filistin’den sürülen Yahudiler, yüzlerce yıl Kudüs topraklarına dönmeye çalıştı.
  • Osmanlı Padişahı II. Abdülhamid, imparatorluğun dağılma sürecinde dahi büyük ekonomik yardım tekliflerine rağmen, Yahudilerin Kudüs’e yerleşmelerine izin vermedi.
  • I. Dünya Savaşı’nın sonunda Kudüs, Osmanlı Devleti’nin elinden çıktı.
  • Kudüs İngiltere’nin mandası altına girdi.
  • Filistin’de yaşayan Araplarla çeşitli yollarla gelip Filistin topraklarına yerleşen Yahudiler arasında çatışmalar başladı.
  • İngiltere zaman zaman Yahudi göçlerini sınırladıysa da alınan önlemler yeterli olmadı.
  • “Haganah” adlı bir gizli örgüt ile “İrgun” adlı terör örgütleri Filistin’e kaçak göçleri organize etti.
  • Arap-Yahudi çatışması devam etti.
  • İngiltere, II. Dünya Savaşı’ndan sonra 2 Nisan 1948’de Araplar ve Yahudiler arasındaki anlaşmazlığı Birleşmiş Milletlere götürdü.
  • BM Filistin Komisyonu oluşturuldu ve komisyon oy birliği ile Filistin’in bağımsızlığını teklif etti.
  • 27 Kasım 1947’de yapılan görüşmede çoğunluğun kararı benimsendi.
  • Filistin’in Araplar ve Yahudiler arasında taksimine karar verildi.
  • Büyük devletlerden Amerika, Sovyet Rusya ve Fransa taksim lehinde oy verirken İngiltere çekimser kaldı.
  • Türkiye ise Arap ülkeleriyle beraber Filistin topraklarının taksiminin aleyhinde oy verdi.
  • Filistin’in taksim edilmesi kararı bütün Arap dünyasında tepki ile karşılandı.
  • Arap ülkeleri 17 Aralık 1947’de Kahire’de yaptıkları toplantıda Filistin topraklarının taksim edilmesini ve İsrail Devleti’nin kurulmasını önlemek için savaşa girme kararı aldılar.
  • İngiltere BM kararından sonra 15 Mayıs 1948’e kadar Filistin’deki bütün kuvvetlerini çekme kararı aldı.
  • Tel Aviv’de bulunan Yahudi Millî Konseyi, İsrail Devleti’nin kuruluşunu ilan etti (14 Mayıs 1948).
  • Amerika, yeni İsrail Devleti’ni daha ilk günden tanıdı.
  • Sovyet Rusya da üç gün sonra, Arap-İsrail Savaşı’nın başlamasından sonra, İsrail’i tanıdı.
  • İsrail Devleti kurulur kurulmaz Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak devletleri 15 Mayıs’ta İsrail’e savaş açtılar ve Birinci Arap-İsrail Savaşı (1948-1949) başladı.
  • BM’nin arabuluculuğu ile bir ateşkes imzalandı.
  • İsrail, Filistin topraklarının hemen hemen dörtte üçünü ele geçirdi. Ayrıca Kudüs’ün yarısı da İsrail’in eline geçti.
  • 1967 Savaşı’nda İsrai, Kudüs’ün diğer yarısını da eline geçirdi.
  • Savaş, Filistin’de yaşayan bir milyon kadar Filistinliyi yerinden etti. Mülteciler Meselesi ortaya çıktı.
  • Mısır’da Kral Faruk rejimi yerini Yarbay Cemal Abdülnasır yönetimine bıraktı.
  • İsrail’e karşı alınan yenilgi Arap dünyasında milliyetçilik duygusunu harekete geçirdi.
  • Arap-İsrail savaşındaki yenilgi, Araplar arasında İsrail’e duyulan öfkeyi ve düşmanlığı artırdı.