5. ÜNİTE: II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE VE DÜNYA

II. Dünya Savaşı’nın Nedenleri

• Versay Antlaşması sonrası devletlerin aralarında çıkan anlaşmazlıklar,

• Milletler Cemiyeti’nin etkisiz kalması ve Dünya Barışını sağlayamaması,

• Almanya’da 1933’te Nazi Partisinin ve Adolf Hitler’in yönetime gelmesi,

• I. Dünya Savaşı’ndan istediklerini elde edemeden hayal kırıklığıyla ayrılan İtalya’da, 1922’de Mussolini’nin iktidara gelmesi ve Habeşistan’a saldırması,

• Japonya’nın Çin’e (Mançurya) saldırması (1931),

• Fransa, İngiltere, Rusya ve ABD’nin dünya üzerindeki gelişmelerden rahatsızlık duymaları,

• II. Dünya Savaşı’nda, mevcut durumdan memnun olmayan ve onu değiştirmek isteyen Mihver Devletler ile Müttefik Devletlerin karşılıklı hedeflerinin birbiri ile çatışması.

• Japonya, Almanya ile 25 Kasım 1936’da Anti-Komintern Paktı’nı imzalayarak komünizme karşı ülkelerinde sert tedbirler almayı kararlaştırdılar.

• 6 Kasım 1937’de İtalya da katıldı ve Berlin-Roma-Tokyo Mihveri kurulmuş oldu.

• Mihver Devletler: Almanya, İtalya ve Japonya . (Bulgaristan, Romanya’da bu gruba katılmıştır.

• Müttefik Devletler: İngiltere, Fransa, ABD ve SSCB.

• Müttefik gruba en son katılan ABD’dir.

II. Dünya Savaşı’nın Başlaması ve Savaşın Seyrini Değiştiren Olaylar

• 1 Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’yı işgali ile II. Dünya Savaşı fiilen başladı.

• İngiltere ve Fransa, Polonya’ya verdikleri garanti nedeniyle 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savaş ilan ettiler.

• Avrupa’da Türkiye, İngiltere ve SSCB dışında Almanya ve İtalya’nın egemenliğine girmemiş ülke kalmadı.

• Uzak Doğu’da ise Japonya kendisine petrol ambargosu koyan ABD’ye karşı harekete geçti.

• Japonya 7 Aralık 1941’de ABD’nin Pasifik üstünlüğünü simgeleyen Hawaii takımadalarından Honolulu’daki deniz ve hava üssü Pearl Harlbour’a baskın yaptı.

• Potsdam Konferansı’nda SSCB, Japonya’ya karşı savaşmayı kabul etti.

• SSCB gibi insan kaynakları ve coğrafyası çok geniş, iklimi sert olan bir devleti savaşa sürüklemek Almanya ve Japonya açısından savaşın seyrini değiştirdi.

• Konferanstan sonra ABD, Japonya’yı kayıtsız şartsız teslim olmaya zorlamak için yeni geliştirdiği atom bombalarını atmayı kararlaştırdı.

• 6 Ağustos’ta Hiroşima’ya, 9 Ağustos’ta Nagazaki’ye atom bombası atıldı.

• 14 Ağustos 1945’te Japonya da kayıtsız şartsız teslim oldu.

• 1941’de Almanya’nın İngiltere’ye karşı düzenlediği hava saldırıları başarısız oldu.

• Almanya, SSCB’ye saldırdı.

• 1943 yılında Alman kuvvetlerinin Stalingrad Kuşatması kırıldı.

• Çok sayıda Alman askeri, Sovyet ordusuna esir düştü.

• Alman kuvvetleri geri çekilmeye başladı.

• Müttefik devletler, Kuzey Afrika’yı ele geçirdikten sonra İtalya’yı savaş dışı bırakmak amacıyla 10 Temmuz 1943’te Sicilya’ya çıkarma yaptılar.

• Başarısızlığa uğrayan Mussolini iktidardan düştü ve hapsedildi.

• Ulusal Faşist Parti kapatıldı ve İtalya savaştan çekildi.

• 6 Haziran 1944’te ABD ve İngiliz kuvvetleri Manş Denizi’ni geçerek Fransa’nın Normandiya sahiline çıkarma yaptı.

• Fransa, Belçika ve Hollanda’yı Alman işgalinden kurtardılar.

• Müttefikler Almanya’nın başkenti Berlin’e kadar ilerlediler.

• Hitler, intihar ederek hayatına son verdi (30 Nisan 1945).

• Almanya’nın kayıtsız şartsız teslim oluşunun belgesini imzaladı.

• Avrupa’da II. Dünya Savaşı resmen sona erdi.

Birleşmiş Milletler Teşkilatının Kuruluşu

• I. Dünya Savaşı sonrasında barışı korumak ve sürdürmek amacıyla Milletler Cemiyeti II. Dünya Savaşı’nın çıkmasına engel olamamıştı.

• Savaş sırasında ABD ve İngiltere, 14 Ağustos 1941’de Atlantik Bildirisi yayınladılar.

• Bu bildiride yer alan hükümler daha sonra Birleşmiş Milletler Antlaşması’na temel olmuştur.

• Almanya’ya karşı savaşa katılan 26 devletin imzasıyla 1 Ocak 1942’de Birleşmiş Milletler Bildirisi yayınladı.

• Bu bildiride 26 devletin Atlantik Bildirisi’ndeki ilkeleri aynen kabul ettikleri belirtilmekteydi.

• Böylece savaştan sonra kurulacak olan Birleşmiş Milletler Teşkilatının ilk adımı atıldı.

• 1945’te Yalta Konferansı’nda Beş Büyükler’e (ABD, SSCB, İngiltere, Fransa ve Çin) Birleşmiş Milletler kararlarını veto etme hakkı tanındı.

• 1 Mart 1945’e kadar Mihver Grubu devletlerinin de Birleşmiş Milletlere üyeliği kabul edildi.

• Birleşmiş Milletleri San Francisco Konferansı ile resmen kuruldu (25 Nisan 1945).

II. DÜNYA SAVAŞI SÜRECİNDE TÜRKİYE

Savaş Döneminde Türkiye’nin Dış Politikası

• Türkiye uyguladığı dış politika sayesinde II. Dünya Savaşı’na girmemeyi başardı.

• Türkiye tarafsız olduğunu duyurdu.

• İlk etapta 1941’de Ankara’da Almanya ile bir dostluk ve saldırmazlık antlaşması yapıldı.

• Kasım 1942’de savaşın seyri değişmeye başladı.

• Stalingrad’da Alman ilerleyişi durduruldu.

• Avrupa’da ve Balkanlarda Almanya tehdidi yerine Kominizm ve Rusya yayılmacılığı endişesi arttı.

• Müttefik devletler ise 1943 Kazablanka Konferansı’nda Türkiye’nin kendi taraflarında savaşa katılmasının sağlanmasına karar verdiler.

• İngiliz Başbakanı Churchill, 30 Ocak 1943’te gizlice Adana’ya geldi. Burada İnönü’den savaşa girmelerini istedi. Fakat Türkiye tarafsızlığını devam ettirdi.

• Aynı yıl Kahire’de de İnönü- Churchill (Çörçıl) -Roosevelt bir araya geldi fakat Türkiye yine tarafsızlığını bozmadı.

• Şubat 1945’te toplanan Yalta Konferansı’nda savaştan sonra kurulacak olan dünya sisteminin nitelikleri belirlendi.

• Bu sistemi yürütecek uluslararası bir örgütün kurulması kararı (Birleşmiş Milletler) alındı.

• 1 Mart 1945’te kadar Almanya ve müttefiklerine savaş ilan edecek devletlerin de kurucu üyeliğe alınacağı açıklandı.

• Türkiye de bu gelişmeler üzerine 23 Şubat 1945’te Almanya’ya savaş ilan etti.

II. Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye’deki Ekonomik, Toplumsal ve Politik Gelişmeler

• Türkiye, II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamış ancak savaşın getirdiği ağır ekonomik koşulları tüm zorluklarıyla yaşamıştı.

• Savaş başlayınca Türkiye’de kısmi seferberlik ilan etti.

• Türkiye, ekonomisini savaşın olumsuz etkilerinden korumak için tedbirler alındı.

Millî Korunma Kanunu (18 Ocak 1940):

• II Dünya Savaşı’nın başlaması üzerine ekonomiyi ve fiyatları denetim altına almak için Millî Korunma Kanunu çıkarıldı.

• Böylece savaş ekonomisi uygulaması başladı.

• Devletin ekonomiye müdahalesi arttı.

• Piyasada ürün ve mal yetersiz seviyeye düştü ve karaborsa oluştu.

• Kanundan istenilen sonuçlar elde edilemedi.

• Yüksek enflasyon başladı.

• Üretimin düşmesi, silah altına alınan askerlerin ve halkın zorunlu ihtiyaçlarının karşılanamaması hükûmeti yeni tedbirler almaya sevketti.

• 1942’de Halk, günlük ekmek ihtiyaçlarını karnelerinde yazılı olan miktar kadar alabilecek şekilde sıkıntılı bir yaşama geçti.

Varlık Vergisi (11 Kasım 1942):

• Savaş koşullarının getirdiği karaborsacılık ve fiyatların yükselmesi savaş zenginlerini ortaya çıkarmıştı.

• Varlık Vergisi adı altında servet üzerinden ağır bir vergilendirme uygulamaya konuldu.

• Komisyonların belirlediği vergiyi ödemeyenler, çalıştırılmak üzere Erzurum Aşkale’ye gönderildi.

• 1944 yılı başlarında Varlık Vergisi uygulamasına son verildi.

Toprak Mahsulleri Vergisi (26 Nisan 1944):

• Tarımla uğraşan kesimi vergilendirmek, askerin ve halkın asgari ölçüde beslenmesini sağlamak için Toprak Mahsulleri Vergisi çıkarıldı.

• Çiftçiler yetiştirdikleri ürünün %10’unu ya nakit olarak ya da mal olarak ödediler.

• Üç yıl boyunca uygulanan bu vergi, iktidardaki partiye karşı çiftçilerin cephe almalarına yol açtı.

İç Politika Gelişmeleri:

• II. Dünya Savaşı sürecinde Türkiye’de tek parti uygulaması devam etti.

• 1939 seçimlerinde Kazım Karabekir, Fethi Okyar, Hüseyin Cahit Yalçın gibi Atatürk döneminde siyaset dışı kalan kişilerin milletvekili olmaları sağlandı.

• II. Dünya Savaşı’nın çıkması bu tür demokratik açılımların kesintiye uğramasına neden oldu.

• II. Dünya Savaşı’nın sona ermesi ile faşist ve ırkçı politikalar etkisini yitirdi.

• Dünyada demokratik ve komünist ideolojiler karşı karşıya geldi.

• SSCB yayılmacı düşüncelerle Türkiye’den Kars ve Ardahan’ı almak ve Boğazlar’da askerî bir üs kurmak istedi.

• Sovyet tehdidi altında Türkiye Batıya doğru yanaştı.

• Türkiye’de demokratikleşme yolunda adımlar atılmaya hız verildi.

• 7 Ocak 1946’da Demokrat Partinin kurulmasıyla da Türkiye’de çok partili demokratik hayat başlamış oldu.

II. DÜNYA SAVAŞI’NIN SONUÇLARI

• 1943’ten itibaren savaşın seyri Müttefiklerin lehine dönmeye başladı.

• Savaşı sona erdirmek için Müttefik Devletler kendi aralarında bir dizi konferans düzenlediler.

• Stalin (Rusya), Churchill (İngiltere) ve Roosevelt (ABD) 4–11 Şubat 1945’te Kırım’da Yalta Konferansı’nda bir araya geldiler ve kendi aralarında egemenlik alanlarını belirlediler.

• Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nın kurulması kararı alındı.

• Nisan 1945’te de San Fransisko Konferansı ile BM’yi kurdular.

• ABD, Çin, İngiltere, Fransa ve SSCB öncülüğünde BM kuruldu.

• Bu beş ülke BM’nin Güvenlik Konseyinde veto hakkına sahip olan ülkelerdir.

• Sovyetler Birliği lideri Stalin, Boğazlar’ın statüsünün Sovyet Rusya lehine değiştirilmesini istedi.

• İngiltere Başbakanı Churchill, Avrupa’da güçler dengesinde Sovyetler Birliği’nin ağırlık kazanmasını istemiyordu.

• Müttefik devletler, Potsdam’da bir konferans daha düzenlediler (17 Temmuz-2 Ağustos 1945).

• Almanya’ya kabul ettirilecek şartları ve kendi nüfuz bölgelerini kararlaştırdılar.

• Sovyet Rusya, Boğazlar üzerindeki isteklerini bir kez daha gündeme getirdi.

• İngiltere ve Amerika Boğazlar üzerinde Rusya’nın etkin olmasını istemiyordu.

• II. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte Almanya grubuna karşı kurulmuş olan büyük ittifak sona erdi.

• Savaş öncesindeki rekabet ve mücadele daha keskin bir şekilde yeniden başladı.

• Avrupa üzerinde hâkimiyet kuran SSCB ile ABD liderliğinde dünya devletleri ideolojik ayrılığa dayalı iki gruba ayrıldı.

• Artık dünyada demokratik devletlerden oluşan ABD liderliğindeki “Batı Bloku” ile SSCB liderliğindeki komünist ideolojilerin oluşturduğu “Doğu Bloku” vardı.

Savaşın sonuçları

• Sıcak savaş artık yerini soğuk savaşa bıraktı.

• Soğuk savaş NATO-Varşova Paktı arasında 1991’e kadar devam etti.

• Mısır, Hindistan, Pakistan, Tunus, Fas, Cezayir, Libya bağımsız oldu.

• Savaşın kazananları ABD, İngiltere ve SSCB oldu.

• ABD ile İngiltere Atlantik Bildirisi’ne uymadılar.

• SSCB Orta Avrupa ve Balkanlar’da kendisine bağlı komünist yönetimler kurdu.

• Komünizm hızla yayılmaya başladı.

• Bu arada Nazizm ve Faşizm de sona erdi.

• Atom bombası ile dünya artık Nükleer Çağa adım attı.

• Savaştan sonra SSCB’nin komünizm sayesinde hızla yayılmasına karşı ABD, “Truman Doktrini” (1947) adıyla bir plan uygulamaya başladı.

• Bu plana göre, Sovyet tehdidi altındaki ülkelere ekonomik ve askeri yardımda bulunulacaktı.

• ABD Dışişleri Bakanı Marshall’ın yardım planı (Marshall Planı) uygulamaya konuldu.

• 1948–1952 yılları arasında Marshall yardım planı çerçevesinde Türkiye’ye de toplam 352 milyon dolar para yardımı yapıldı.

• II. Dünya Savaşı boyunca elli milyondan fazla insan hayatını kaybetti.

• Bombardımanlar sonucu şehirler yıkıldı, milyonlarca insan göç etmek zorunda kaldı.

• Mülteci sorunu ortaya çıktı.

• Tarım ve sanayi üretiminde büyük düşüşler yaşanırken yüksek enflasyon ortaya çıktı.

• Zor hayat şartları yüzünden bazı ülkelerde ekmek karneye bağlandı.

• Uluslararası savaş hukuku askıya alındı.

• İnsan hakları ihlalleri yaşandı.

• Yahudiler başta olmak üzere; Romanlar, toplama kamplarına gönderilip insanlık dışı koşullarda yaşamaya ya da yargısız infazlara maruz kaldılar.

• Çalışma ve toplama kamplarında yüz binlerce insan yaşamını yitirdi.

• İnsanlığa karşı işlenen suçlara bakmak üzere Nürnberg Mahkemesi kuruldu.

• Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 9 Aralık 1948’de “Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına İlişkin Sözleşme’yi kabul etti.

• Birleşmiş Milletler, 10 Aralık 1948’de İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’ni kabul etti.

II. Dünya Savaşı’ndan Sonra Orta Doğu

• Roma İmparatorluğu zamanında Filistin’den sürülen Yahudiler, yüzlerce yıl Kudüs topraklarına dönmeye çalıştı.

• Osmanlı Padişahı II. Abdülhamid, imparatorluğun dağılma sürecinde dahi büyük ekonomik yardım tekliflerine rağmen, Yahudilerin Kudüs’e yerleşmelerine izin vermedi.

• I. Dünya Savaşı’nın sonunda Kudüs, Osmanlı Devleti’nin elinden çıktı.

• Kudüs İngiltere’nin mandası altına girdi.

• Filistin’de yaşayan Araplarla çeşitli yollarla gelip Filistin topraklarına yerleşen Yahudiler arasında çatışmalar başladı.

• İngiltere zaman zaman Yahudi göçlerini sınırladıysa da alınan önlemler yeterli olmadı.

• “Haganah” adlı bir gizli örgüt ile “İrgun” adlı terör örgütleri Filistin’e kaçak göçleri organize etti.

• Arap-Yahudi çatışması devam etti.

• İngiltere, II. Dünya Savaşı’ndan sonra 2 Nisan 1948’de Araplar ve Yahudiler arasındaki anlaşmazlığı Birleşmiş Milletlere götürdü.

• BM Filistin Komisyonu oluşturuldu ve komisyon oy birliği ile Filistin’in bağımsızlığını teklif etti.

• 27 Kasım 1947’de yapılan görüşmede çoğunluğun kararı benimsendi.

• Filistin’in Araplar ve Yahudiler arasında taksimine karar verildi.

• Büyük devletlerden Amerika, Sovyet Rusya ve Fransa taksim lehinde oy verirken İngiltere çekimser kaldı.

• Türkiye ise Arap ülkeleriyle beraber Filistin topraklarının taksiminin aleyhinde oy verdi.

• Filistin’in taksim edilmesi kararı bütün Arap dünyasında tepki ile karşılandı.

• Arap ülkeleri 17 Aralık 1947’de Kahire’de yaptıkları toplantıda Filistin topraklarının taksim edilmesini ve İsrail Devleti’nin kurulmasını önlemek için savaşa girme kararı aldılar.

• İngiltere BM kararından sonra 15 Mayıs 1948’e kadar Filistin’deki bütün kuvvetlerini çekme kararı aldı.

• Tel Aviv’de bulunan Yahudi Millî Konseyi, İsrail Devleti’nin kuruluşunu ilan etti (14 Mayıs 1948).

• Amerika, yeni İsrail Devleti’ni daha ilk günden tanıdı.

• Sovyet Rusya da üç gün sonra, Arap-İsrail Savaşı’nın başlamasından sonra, İsrail’i tanıdı.

• İsrail Devleti kurulur kurulmaz Mısır, Ürdün, Suriye, Lübnan ve Irak devletleri 15 Mayıs’ta İsrail’e savaş açtılar ve Birinci Arap-İsrail Savaşı (1948-1949) başladı.

• BM’nin arabuluculuğu ile bir ateşkes imzalandı.

• İsrail, Filistin topraklarının hemen hemen dörtte üçünü ele geçirdi. Ayrıca Kudüs’ün yarısı da İsrail’in eline geçti.

• 1967 Savaşı’nda İsrai, Kudüs’ün diğer yarısını da eline geçirdi.

• Savaş, Filistin’de yaşayan bir milyon kadar Filistinliyi yerinden etti. Mülteciler Meselesi ortaya çıktı.

• Mısır’da Kral Faruk rejimi yerini Yarbay Cemal Abdülnasır yönetimine bıraktı.

• İsrail’e karşı alınan yenilgi Arap dünyasında milliyetçilik duygusunu harekete geçirdi.

• Arap-İsrail savaşındaki yenilgi, Araplar arasında İsrail’e duyulan öfkeyi ve düşmanlığı artırdı.