İSLAM ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI
İLK ESERLER
Kutadgu Bilig
- 1069-1070 yılları arasında Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
- “Mutluluk Veren Bilgi” anlamındadır.
- Hakaniye lehçesi ile yazılmış didaktik bir eserdir.
- İslamiyet etkisindeki ilk yazılı üründür.
- Aruz ölçüsüyle, mesnevi biçiminde yazılmıştır.
- İnsanlara mutluluğu elde edebileceği doğru yolu göstermek ve hükümdara siyasi öğütlerde bulunmak için yazılmıştır.
- Devlet yönetimi hakkında düşünce ve öğütler içerdiği için bir siyasetname özelliği taşır.
- Alegorik bir eserdir.
Divan ü Lügat-it Türk
- 1072-1074 yıllarında Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
- Eserin amacı Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zengin bir dil olduğunu göstermektir.
- Türkçe-Arapça bir sözlük niteliğindedir.
- Türkçenin ilk sözlüğü olup dil bilgisi kitabıdır.
- Bu eserde Türk milleti, Türk boyları, Türkçe, Türk folkloru, Türklerin yaşayış tarzı hakkında birçok bilgiye yer verilmiştir.
- Eserde İslamiyet öncesi sav, sagu, koşuk ve destan türünün örneklerini de içinde barındırır
Atabetü’l Hakayık
- 12. yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.
- Anlamı “Hakikatlerin Eşiği”dir.
- Hakaniye lehçesi ile yazılmış olan bu eser, Arapça ve Farsça kelimelerden de sıkça yararlanmıştır.
- Eserde konu ilmin önemi, alçakgönüllülük, nefis terbiyesi, cömertlik, kibir üzerine yazılmıştır.
- Ölçüsü aruzdur.
Divan-ı Hikmet
- Bu eser Ahmet Yesevi tarafından 12. yüzyılda yazılmıştır.
- Ahmet Yesevi’nin “hikmet” adını verdiği bu eser; dini-tasavvufi şiirlerini bir araya getirdiği bir eseridir.
- Hakaniye Lehçesi ile yazılmıştır.
- Nazım birimi dörtlüktür olmakla beraber hece ölçüsü ile yazılmıştır.
- Konusu: İslamiyet’in esasları, tasavvuf, güzel ahlak, kıyamet halleri, peygamberlerin mucizeleri, evliyaların menkıbeleri anlatılmıştır.
- Anlatım lirik ve didaktik özellikler taşır; şiirlerde yalın bir dil ile canlı bir üslup kullanılmıştır.
Dede Korkut Hikâyeleri
- Halk hikâyelerine geçişin en önemli örneğidir.
- 12 adet hikâyeden oluşur ve bu hikâyeler birbirinden bağımsızdır.
- Bu hikâyelerde genellikle Oğuz Türklerinin yaptığı savaşlar, Oğuz boyları arasındaki anlaşmazlıklar, iç ve dış savaşlar anlatıldığından üslup destansı bir şekildedir.
- Yalın bir Türkçe ile yazılmıştır.
- Dede Korkut her hikâyede ortaya çıkar, sorunları giderir ve dua ederek bu hikâyeyi bitirir.
- Bu eseri önemli kılan özellikler şunlardır: Müslüman Oğuzların İslamiyet’e geçiş süreci, kadına verdikleri değer, Orta Asya’daki Türklerin yaşayışı hakkında bilgiler vermesi.
