Atatürk’ün Dış Politikasının Temel İlkeleri 

Dış politikanın temellerinin bir çoğu Erzurum Kongresinde atıldı. Belirlenen politikanın ilkeleri şunlardır:

• Rejim farkı gözetmeksizin her devletle iyi geçinilmeli.
• Devletlere karşı aşırı düşmanlıktan ve aşırı iyimser olup bağlılıktan kaçınılmalı.
• Geçmişten ders alarak geleceği ona göre tayin etmeli.
• Devletlerarası ilişkilerde duygusallıktan uzak gerçekçi ve akılcı olmalı.
• Aksiyoner davranmalı, fakat maceraya atılmamalı.
• Sorunların çözümünde sıra takip edilmeli.
• Türkiye Cumhuriyeti tam bağımsız olmalı.
• Azınlıklara verilen ayrıcalıklar sona ermeli.
• “Yurtta sulh, cihanda sulh.”
• Türkiye’yi çağdaş uygarlık seviyesinin üzerine çıkarmak.
• Türk Milleti’nin refah seviyesini yükseltmek.
• Modern Avrupa ile Türkiye’yi bütünleştirmek.
• Modern uygarlıkların değer yargılarını Türkiye’ye yerleştirmek.
• Türkiye’de milli egemenliği yerleştirmek.
• Türkiye’de demokrasinin yerleşmesini sağlamak.
• İhtiyaçlara cevap veremeyen eski rejimin kurumlarını değiştirerek yerine çağdaş kurumları kurmak.
• Atatürk İlkeleri’nin yerleşmesini sağlamak.

A) 1923–1930 DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA

a) Irak Sınırı ve Musul Meselesi

• Kurtuluş Savaşı’nda Musul alınamamış ve İngiltere burada Manda rejimini ilan etmiştir.
• Lozan Barış Antlaşması’nda da Musul Meselesi halledilememiştir.
• Musul Meselesi’nin çözümü için Türkiye ile İngiltere 19 Mayıs 1924’te bir araya gelip bir konferans düzenlenmiş, ancak burada da bir sonuç alınamamış ve sorun Milletler Cemiyeti’ne götürülmüştür.
• Milletler Cemiyeti’nde de bir sonuç alınamayınca Adalet Yüksek Divanı’na gidilmiş, fakat yine sonuç alınamamıştır.
• Bu sırada Şeyh Said İsyanı çıkmış ve Türkiye Musul Meselesi üzerine gerektiği şekilde gidememiştir.
• Sonunda Türkiye, Milletler Cemiyeti’nin şartlarını kabul ederek, İngiltere ile Ankara Antlaşması’nı imzalamıştır (5 Haziran 1926). Buna göre:
• Musul ve Kerkük Irak’a bırakılacak.
• Irak, Musul’a karşılık petrol üzerinden alınan verginin %10’unu 25 yıl süreyle Türkiye’ye verecek.
• Hakkari sınırı Türkiye’nin lehine düzenlenecek.

Not: Ankara Antlaşması ile Misak-ı Milli sınırları içinde önemli bir bölge kaybedilmiştir.

b) Yabancı Okullar Sorunu

• Yabancı okulların 1925-2926 yönetmeliklerine uyması kabul edilmiştir.
• Yabancı okulların tarih ve coğrafya derslerine Türk öğretmenlerin girmesine karar verilmiştir.
• Ders kitaplarında Türkiye aleyhine yazıların kesinlikle konmaması şartı getirilmiştir.
• Din derslerine yalnızca bağlı bulunulan dinin öğrencilerinin girmesine izin verilmiştir.
• Bu şartlar Fransa ile Türkiye arasındaki iyi ilişkilerin kurulmasının gecikmesine neden olmuştur.

c) Nüfus Mübadelesi (1 Aralık 1926)

• Lozan’da, İstanbul dışındaki Rumlar il, Batı Trakya dışındaki Türkler’in karşılıklı değişimi kabul edilmiştir.
• Lozan’da “yerleşik” kelimesinin kullanılması daha sonra yanlış anlamalara neden olmuştur.
• Sorunu halletmek için Milletler Cemiyeti’ne gidilmiştir.
• Sorun çözülemeyince Yüksek Adalet Divanı’na gidilmiş fakat sorun burada da çözülememiştir.
• Yunanistan Türkler’in mallarına el koyunca Türkiye de kendi topraklarındaki Rumlar’ın mallarına el koymuştur.
• Sonunda Atina’da bir anlaşma ile sorun halledilmiş ve nüfus mübadelesi gerçekleşmiştir (1 Aralık 1926).
• Başka bir antlaşma daha yapılarak İstanbul’da yaşayan Rumlar ile Batı Trakya’da yaşayan Türkler “yerleşik” kabul edilmiştir (10 Haziran 1930).
• Yunan Başbakanı Venizelos Türkiye’yi ziyaret etmiş ve iki ülke arasında iyi ilişkiler başlamıştır (Ekim 1930).
• 1954’te Kıbrıs Sorunu’nun çıkması ile ilişkiler tekrar bozulmuştur.

d) Borçlar Meselesi

• Osmanlı’nın en çok borcu olduğu ülke Fransa idi.
• Borçların ödenmesi için 1926-1933 arası Fransa ile görüşmeler yapılmış ve ödemelerin taksitle yapılması karara bağlanmıştır.
• 1929 Dünya Ekonomik Buhranı nedeni ile ödemeler 1954’e kadar sürmüş, 1983’e kadar faiz ödenmiştir.

 B) 1930-1939 DÖNEMİ DIŞ POLİTİKA

 a) Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne Girişi (18 Temmuz 1932)

• Milletler Cemiyeti sürekli büyük devletlerin çıkarlarını koruduğundan Türkiye, cemiyete girmeyi düşünmemiştir.
• Musul Meselesi’nde de Milletler Cemiyeti İngiltere’ye taraf olmuştur.
• İspanya Türkiye’ye Milletler Cemiyeti’ne girmesini teklif etmiş Yunanistan da bu teklifi desteklemiştir (Temmuz 1932).
• Türkiye 18 Temmuz 1932’de Milletler Cemiyeti’ne üye olmuştur.

 b) Balkan Antantı (9 Şubat 1934)

• Avrupa’da Demokrasi, Faşizm ve Sosyalizm çekişmeleri başlamıştır.
• İtalya ve Almanya, Balkanlar üzerinde yayılmacı politika sergilemiştir.
• Türkiye Balkan sınırlarını güvence altına almak istemiş ve girişimler sonunda Türkiye, Yunanistan, Romanya ve Yugoslavya arasında Balkan Antantı imzalanmıştır (9 Şubat 1934). Buna göre:
• Devletler sınırlarını karşılıklı olarak garanti etmişlerdir.
• Birbirine danışmadan hiç bir ülke başka bir Balkan ülkesiyle anlaşma imzalamayacaktır.
• Gizli bir anlaşma ile de Balkanlı olmayan başka bir devletin saldırısına karşı nasıl davranılacağı belirlenmiştir.

Not 1: Bu anlaşmaya Arnavutluk, İtalya’dan korktuğu için; Bulgaristan ise Neuilly Antlaşması’ndan memnun olmadığı ve yayılma düşüncesine sahip olduğu için katılmamıştır.

 Not 2: I.Dünya Savaşı ile Balkan Antantı dağılmıştır.

 c) Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)

• Milletler Cemiyeti’nin barışı sağlamada yetersiz olması ve İtalya’nın yayılmacı politikası Türkiye’yi endişelendirmiştir.
• Türkiye’nin çağrısı ile Türkiye, İngiltere, Fransa, SSCB, Yunanistan, Yugoslavya ve Japonya arasında Montrö Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır (20 Temmuz 1936). Buna göre:
• Boğazlar Komisyonu kaldırılarak tüm yetki Türkiye’ye verilecek.
• Türkiye boğazların iki yakasında da asker bulundurabilecek.
• Ticaret gemilerinin geçişi serbest olacak.
• Savaş gemilerine, zaman ve tonaj bakımından sınır getirilecek.
• Türkiye herhangi bir savaşa girerse boğazları kapatabilecek.

Not 1: Türkiye’nin boğazlarla ilgili egemenlik haklarını sınırlayan hükümler kaldırılmıştır.

Not 2: Boğazlarda asker bulundurulması ile Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki önemi artmıştır.

d) Sadabat Paktı (8 Temmuz 1937)

• İtalya’nın doğu ülkeleri ile ilgili politikası Türkiye’yi doğu ülkeleri ile ortak bir savunma anlaşması yapmaya itmiştir.
• Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında Sadabat Paktı imzalanmıştır (8 Temmuz 1937). Buna göre:
• İlgili devletler birbirine saldırmayacaklar.
• Birbirinin iç işlerine karışmayacaklar.
• Milletler Cemiyeti’ne bağlı kalacaklar.

 e) Hatay Sorunu ve Hatay’ın Türkiye’ye Katılması (30 Nisan 1939)

• Ankara Antlaşması ile (20 Ekim 1921) Hatay Fransa’ya bırakılmış ve burada özerk bir yönetim sağlanması kararlaştırılmıştır.
• 1396’da Fransa, Suriye ve Lübnan’ın bağımsızlığını tanımış, ancak, Hatay üzerindeki yetkilerini Suriye’ye devretmiştir.
• Türkiye bu durum üzerine Milletler Cemiyeti’ne başvurmuş ve 1938’de Hatay’da seçim yapılmıştır.
• Seçim sonucu Hatay Bağımsız Cumhuriyeti kurulmuştur (2 Eylül 1938).
• On ay sonra Hatay Meclisi Türkiye’ye katılma kararı almıştır (30 Nisan 1939).

Not: Böylece Hatay sorunu Misâk-ı Milli yolunda Türkiye lehine sonuçlanmıştır.

♣ Atatürk Dönemi Dış Politika Sunumunu indirmek için Tıklayın…

♥ Atatürk Dönemi Dış Politikası Word Olarak indirmek için Tıklayın…