Paragraf: Cümlelerin belli bir konu bağlamında ve belli bir düzen içerisinde bir araya getirilmesiyle oluşur
Paragrafın Anlam Yönünden:
a. Ana Düşüncesi:
- Yargı bildirir ve parçayı kapsar nitelikte genel bir yargıdır.
- Parça okunduğunda herkesin vardığı ortak düşüncedir.
- Parça tek bir cümleyle özetlenecek olsa bu ana düşüncesi olur.
b. Yardımcı Düşüncesi:
- Ana düşünce etrafında kurulur.
- Bu ana düşünceyi geliştirmek, açıklamak, desteklemek amacıyla kurulan cümleler, yardımcı düşünceleri oluşturulur.
- Parçada sayı olarak birden fazladır.
- Parçayı tam olarak kapsamaz.
- Ana düşüncenin sınırlarını çizerler ve anlaşılmasını sağlayıcı niteliktedir.
c. Konusu:
- Paragrafta yazarın, üzerinde en çok durduğu kavram ya da kavramlardır.
- Konu olarak her şey paragrafa girebilir.
- ‘’Yazar ne anlatıyor, neden söz ediyor?’’ sorularının cevabıdır.
d. Başlığı:
– İlgi çekici, düşündürücü ve konu hakkında bilgi verip, ana düşünceyi çağrıştırır.
e. Anahtar Kelimesi:
- Bir cümlenin veya sözün yansıtmak istediği anlam için en büyük ipucunu veren ana kavram veya kelimeye denir.
f. Paragrafta Soru:
- Sorular, konu ile ilgilidir. Parçanın hangi sorunun cevabı olduğu sorulur.
g. Metinde Olay, Zaman, Yer ve Varlık Kadrosu:
- Yer, zaman, şahıs öğeleri kullanılarak belirli bir kural çerçevesinde oluşturulan edebi metinlere olay yazıları denir. Öykü, roman, masal, fabl gibi türleri olay yazılarıdır.
h. Paragrafta Duygular:
- Yazarın iç dünyasına ait pişmanlık, küçümseme, beğenme, korku, sitem vb. izlenimlere yer verilmesidir.
i. Paragrafta Duyular:
- Yazar, ‘’görme, işitme, dokunma, tatma, koklama’’ duyularından yararlanabilir.
j. Paragrafta Karakter:
- Bir bireyin kendine özgü yapısı, onu başkasından ayıran temel belirti ve bireyin davranış biçimlerini belirleyen özelliklere karakter denir.
Paragraf Çeşitleri
a. Olay paragrafı:
- Roman ve hikaye edebi türlerde daha çok bu tip yazı görülür.
- ‘’Uykumu almıştım, içimde dayanılmaz bir acı vardı. Bir zaman bileklerime dayanarak büyükannemden güç aldıktan, onun uyuduğuna kanaat getirdikten sonra yavaşça karyolamdan indim; ayaklarımın ucuna basarak odamdan çıktım. Başka çocuklar gibi karanlıktan ve yalnızlıktan korkmazdım. Merdiven tahtaları gıcırdadıkça büyük bir insan ihtiyatıyla yerimde durarak ağır ağır sofraya indim..’’ (Reşat Nuri Güntekin)
- Dil, heyecan bildirme işlevindedir.
- Olay paragraflarında; zaman, yer ve varlık kadrosu olmalıdır.
b. Betimleme Paragrafı:
- Roman ve edebi türlerde
- Anlatılan varlıkların ve yerlerin gözümüzün önünde canlanmasını sağlar.
- Gözlemlere başvurularak oluşturulur. Ve en çok görme duyusunu harekete geçirir.
- ‘’Bir vapur yanaşıyor Eminönü’ndeki vapur iskelesine. Martılar ona çığlıklarıyla eşlik ediyor. Günün ilk ışıklarıyla birlikte insanlar birer ikişer dolduruyor kaldırımları..’’
c. Açıklama Paragrafı:
- Bilgi aktaran paragraflardır. Tanım cümleleri çok sık kullanılır.
- Daha çok makale, deneme ve eleştiri tarzında görülür.
- ‘’İbni Haldun: ‘’ İnsanı coğrafyası belirler.’’ der. Bizler buna tarihi de ekleyerek insani coğrafyasını ve tarihini belirler diyebiliriz. Geçmişi iyi inceler ve tarihten ders alırsak geçmişi doğru belirleyebiliriz..’’
d. Tartışma Paragrafı:
- Düşünceler ileri sürülür.
- ‘’Size adamakıllı aykırı görünecek ama gerçekte bilim, kesin, olmuş bitmiş bir yapı değildir. Tam tersine sürekli bir değişikliktir..’’
- Yazar okurun düşüncesini değiştirmeyi amaçlar.
e. Çözümleme Paragrafı:
- Kişilerin davranışlarını, nasıl bir psikoloji içerisinde olduklarını ve onların ruh hallerini öznel bir anlatımla dile getirir.
f. Düşünce, Yorum Paragrafı:
- Belli bir düşünceyi kişisel yorumlarla dile getirir.
g. Fantastik, Düşsel Paragraf:
- Geçmişte destanlarda, günümüzde bazı ebedi türlerde kullanılan edebi türlerde kullanılan olağanüstü unsurlar taşıyan ve okurun hayal gücünü zenginleştiren paragraflar.
h. Mizahi Paragraflar:
- Okuru konu üzerinde düşünmeye yönelten güldürü unsurları taşıyan yazılara denir.
Düşünceyi Geliştirme Yolları
1. Tanımlama:
- ‘’Geleneksel ayrımlamaya göre şiir türlerinden biri de didaktik şiirdir.’’
- Yazar söylediklerini daha inandırıcı olsun diye tanımlama yapar.
2. Örneklendirme:
3. Tanık Gösterme:
- Bir kişinin cümlesini alarak onu örnek gösteriyor.
4. Karşılaştırma:
5. Sayısal Verilerden Yararlanma:
6. Benzetme:
Anlatım Türleri:
a. Kişi Ağzıyla Anlatım:
- Olaylar bizzat olayın içinde olan bir kişinin ağzından aktarılır.
b. 3. Kişi Ağzıyla Anlatım:
- Olup bitenlerin dışarıdan gözlemlenerek bir kahraman gibi anlatmasıdır.
c. İlahi Bakış ile Anlatım:
- Anlatıcı her şeye hakimdir, kahramanların içinden geçen düşünceleri bile aktarabilir.
d. Çoğulcu Anlatım:
- Anlatıcılardan iki veya daha fazlasının aynı eserde yer almasıdır.